Sau tốt nghiệp đại học, mình chọn làm ở một lĩnh vực hoàn toàn mới mà sau này được gọi là UX/UI Design hay còn gọi là Thiết kế sản phẩm. Ở thời điểm năm 2012, hai năm sau khi internet Việt nam chuyển sang cáp quang, khái niệm thiết kế Website vẫn còn rất mù mờ, đa phần thị trường cho rằng web là một ứng phẩm của bộ nhận diện thương hiệu, và sử dụng kỹ thuật dàn trang như tạp chí là chính.

10 năm mình hoạt động ở một lĩnh vực chưa có trường chính quy nào dạy chuyên sâu, nên tất cả kiến thức và thành quả mình có đều tới từ việc tự học. Việc tự học cho mình bước đến mục tiêu trên đôi chân của mình, nên đây sẽ là một chủ đề chứa nhiều giá trị cá nhân.

Cách đây 3 năm, mình bắt đầu viết lách, và vẫn liên tục áp dụng kỹ năng tự học để viết tới ngày hôm nay. Vì vậy mình mong những chia sẻ sau đây sẽ hữu ích cho mọi người.

Tự học có phải là học một mình không cần thầy cô?

1. Kỹ năng tự học là gì?

Chắc cũng không cần nhắc lại những định nghĩa đã phổ biến mà các bạn có thể dễ dàng Google bằng những từ khóa “Kỹ năng tự học” hay “Self-Learning”, “Self-Taught”. Cũng như bất kỳ những năng lực có từ “Tự” như: Tự nhận thức, Tự yêu bản thân, Tự quản lý,… thì Kỹ năng tự học phải có nền tảng là “Sự chủ động”.

Như vậy tự học theo mình là “khả năng chủ động trong việc phát triển sự hiểu biết kiến thức hoặc thành thục một loại kỹ năng nào đấy”.

Chủ động bởi vì ta phải là người xác định nhu cầu và hiểu được tốc độ tiếp thu, thực hành của chính mình rồi từ đó chọn lựa điều gì là phù hợp. Đây cũng là thứ tạo ra sự khác biệt so với việc học theo khung giờ cố định và giáo án định hướng từ thầy cô trong trường.

Hiểu được việc này sẽ rất quan trọng, giúp ta dễ chấp nhận:

• Tự học không nhất thiết phải là “tự mình học”, nếu thấy cần có ai đó giúp mình định hướng kiến thức và hướng dẫn, cứ chủ động đăng ký các khóa học, tìm kiếm mentor thay vì cứ tự mình xoay sở.
• Tự học sẽ cô đơn, không giống như ngồi trong lớp với bạn bè đồng trang lứa. Trong cuộc sống, bởi vì khả năng – nguồn lực và sở thích của mỗi người là khác nhau, nên đôi khi ta sẽ phải tự mình bước trên hành trình này và thiếu đi sự công nhận từ bên ngoài.

2. Hiểu ta – để tìm cách ta tự học

Mình nghĩ có bốn khía cạnh ảnh hưởng trực tiếp lên rất nhiều tới khả năng tự học ở mỗi người.

• Khát vọng: thuộc tính tạo ra động lực. Khi muốn học một thứ gì đó, chúng ta luôn tìm kiếm cơ hội và phương pháp hợp lý để tập trung học nó.

Nó trả lời cho câu hỏi WHY – Vì sao tôi cần học nó?

• Tự nhận thức: trong tự học là khả năng tự đánh giá bản thân một cách công bằng, nghĩa là khi ta làm được hoặc không được một điều gì đó. Ta có thật sự nhìn ra được lý do cốt lõi và điều gì ở bản thân để có thể thay đổi hay không?

Ví dụ: ta xem 10 tab từ những nguồn khác nhau về “The Speak-easy Effect” (một hiệu ứng tâm lý về những từ dễ đọc thì dễ mang lại sự tin tưởng) mà vẫn chưa biết cách sẽ ứng dụng chúng vào thiết kế như thế nào. Nếu ta tự đánh giá là hiệu ứng này khó quá thì sẽ bỏ qua luôn, thay vì nhìn nhận là bản thân cần sự giúp đỡ từ người có kinh nghiệm hơn.

Nó trả lời cho câu hỏi WHAT – Ta cần làm gì tiếp theo?

• Sự tò mò: tự học với một nhu cầu được hiểu rõ, được giải thích vì sao cần làm việc đó, tại sao lại phải biết kiến thức đó. Liên tục đặt câu hỏi đễ tránh sự nhàm chán khi tự học sẽ giúp cho quá trình này được tiếp tục.

Ví dụ: chủ động đặt những câu hỏi như: “Tại sao làm UX/UI thì cần phải biết tâm lý học?”, “Đâu là những xu hướng tâm lý xuất hiện ở nhiều quốc gia, dân tộc?”, “Tại sao người dùng Việt nam là thích màu đỏ hơn màu xanh da trời?”…

Thói quen tự hỏi, tự trả lời sẽ giúp ta duy trì hứng khởi tìm kiếm kiến thức. Và sự tò mò sẽ trả lời cho những câu hỏi HOW, WHAT, WHY – Điều này làm thế nào, nó là gì, tại sao lại cần nó

• Chấp nhận sự tổn thương: liên tục học những thứ mới, nghĩa là ta phải luôn dấn thân vào những việc chưa từng làm và chấp nhận những kết quả không tốt từ lần đầu tiên này. Nếu chỉ làm 1-2 lần rồi từ bỏ vì kết quả không như mong đợi, sự học sẽ bị chấm dứt, và ta thường quay lại chọn làm những thứ đã quen thuộc hoặc làm giỏi, và sẽ bị dậm chân tại chỗ.

Nó trả lời cho câu hỏi WHAT NEXT – Ta phải học gì và làm gì tiếp theo để có kết quả tốt hơn.

3. Những kinh nghiệm tự học

Mình hy vọng từ việc hiểu được bốn khía cạnh ở trên, kết hợp nhiều phương pháp tự học có sẵn, các bạn sẽ tìm được cách tự học phù hợp cho mình. Còn đây là những kinh nghiệm nhỏ mình đã áp dụng cho cả việc học thiết kế lẫn viết lách nhiều năm qua và đã rất hiệu quả:

a. Thu thập và lưu trữ thông tin:

• Cố gắng đọc một loại thông tin từ nhiều nguồn nhất có thể: Sách, Blog,… như mình thì thường có thói quen lặn lội tới trang thứ 13-15 của google search, và mở 8-10 tabs để đọc cho một keyword nào đó.
• Có một cuốn sổ tay nhỏ để note: những kiến thức quan trọng và những kiến thức cần đào sâu dưới dạng keyword. Để lúc rảnh có thể lôi ra research đọc thêm. Bạn có thể thay bằng notion/note trong điện thoại cũng được, còn mình không thích chuyển tab khi đang tập trung đọc nên cầm bút vẫn tiện hơn.
• Bookmark: trong quá trình đọc, sẽ có nhiều bài viết dẫn link đến thêm các khái niệm mới, chưa kể là mình cũng không thể nhớ hết được mọi thứ. Nên cứ thấy thông tin nào hay thì sẽ bookmark lại và chia theo chủ đề như UX Psychology, UX Pattern, UI Principles,… Chỉ cần biết là có ở đó để sau này cần áp dụng thì lôi ra đọc lại.

b. Hệ thống và thẩm thấu thông tin:

• Xâu chuỗi các kiến thức lại thành hệ thống, nó sẽ trở thành bản đồ giúp ta quyết định nên học gì tiếp theo. 10 năm về trước với UX/UI mình vẫn còn phải mày mò góp nhặt nhiều lắm, bây giờ thì đã có nhiều nguồn tổng hợp đủ tốt rồi.
• Chọn một vài khía cạnh phù hợp hoặc thích để bắt đầu tìm hiểu và đào sâu hơn. Như mình từng đào sâu vào phần UI và Interaction Design trước khi đi tiếp qua UX.
• Tìm kiếm cơ hội thực hành và tiếp tục ghi chú lại kết quả, bài học sau đó. Nếu không có cơ hội ngay thì chuyển qua thu thập khía cạnh khác, khi chờ đợi.

c. Các mẹo khác:

• Bắt đầu bằng những thói quen nhỏ, ngắn hạn. Khi bắt đầu tự học thiết kế mình thường xem design trên Dribbble/Behance 30 phút để tìm kiếm chủ đề, đọc tối thiểu 5 bài blog về chủ đề đó mỗi ngày.
• Viết ra giải thích ngắn gọn cho chủ đề đó, vừa có tác dụng lưu giữ, ghi nhớ vừa có thể kiểm tra xem đã thực sự hiểu hay chưa.
• Khi note không cần quá đẹp đẽ, bắt mắt, chỉ cần gọn gàng, đọc được và dễ kiếm. Vì quá chú tâm vào trình bày như thế nào sẽ làm mất thời gian, phân tâm ra khỏi thông tin chính.
• Học theo tốc độ của riêng bạn, nghĩa là không cần phải có thời khóa biểu quá khắc khe, nhưng cũng đừng cho phép bản thân nghỉ ngơi dài ngày.

4. Các câu hỏi thường gặp

• Học hoài một thứ mà không hiểu thì phải làm sao?
  Thử thay đổi How cho thứ đó, nếu trước giờ chỉ đọc, xem thì hãy thử tìm ai đó giải thích trực tiếp. Nếu được dạy nhiều lần mà vẫn thấy khó hiểu, thì thử thực hành rồi đem kết quả hỏi thêm vài người. Hãy nhớ tự học không có nghĩa là không cần người khác hướng dẫn.
• Học hoài không thấy giỏi lên?
  Để biết mình có đang tiến bộ hay không, phải có những yếu tố có thể đo lường được.
  Đọc thêm:
  Kỹ năng đo lường
  Những dấu hiệu đang phát triển trong thiết kế
  Hãy nhớ mục tiêu của việc học không phải là để thấy mình giỏi hơn ngắn hạn, mà là hoàn thiện bản thân cho lâu dài.
• Học hoài mà không có cơ hội áp dụng?
  Tích lũy kiến thức cũng như tích lũy nội lực, cứ giữ mình trong môi trường phù hợp sẽ có lúc khối nội lực này có cơ hội sử dụng. Hãy nhớ nội lực càng thâm hậu, kết quả càng vững vàng.
• Để mai học được không?
  Được, nếu lý do là cảm thấy cơ thể mệt mỏi, chứ không phải bận thõa mãn nhu cầu khác. Không nên nghỉ quá 2 ngày liên tục khi đang đào sâu một chủ đề cụ thể, vì sẽ làm mất hứng thú và cần thêm thời gian nhớ lại.
• Học gì tiếp theo?
  Nếu đã có bản đồ hệ thống kỹ năng lĩnh vực mình làm thì tốt, hãy xem các kỹ năng gần điểm mạnh hiện tại mà quyết định. Nếu không có, thì mẹo là hãy để ý khi đào sâu một chủ đề, người ta thường phải kết hợp với các chủ đề khác, thường sẽ có từ khóa hoặc dẫn link cho nó. Đó sẽ là nơi tiếp theo ta nên tìm hiểu.
  Đọc thêm: Tôi muốn phát triển như tôi muốn

5. Suy nghĩ cuối cùng

Sự học tiến hóa theo mục đích ở mỗi giai đoạn con người

• Nhỏ thì thường học thụ động vì phải học cho người khác.
• Lớn thì phải học chủ động một cách gượng ép, vì chẳng còn ai chịu trách nhiệm cho bản thân mình nữa, học vì công việc.

Trưởng thành trong việc học là khi mình thật sự học chủ động vì bản thân, lúc đó:

• Sẽ không còn sợ sự thiếu hiểu biết.
• Sẽ luôn sẵn sàng cho cơ hội mới.
• Sẽ tích lũy kiến thức, tạo ra lãi suất kép khi áp dụng chúng qua lại nhiều lĩnh vực.
• Sẽ thấy vẫn còn nhiều thứ thú vị, mới lạ để sống vui.

Chính vì thế để tự học – ta cũng cần phải tự học.